ՓՄՁ Հայաստանի տնտեսության մրցունակության բարձրացման, ներառականության և կայուն զարգացման ապահովման կարևորագույն գործոններից է: ՀՀ Կառավարության 2019 թվականի ծրագրում մեծապես կարևորվում է ՓՄՁ զարգացումը, որը համարվում է ներառական տնտեսական աճի նախադրյալ։
2011 թվականին Հայաստանի Հանրապետությունում ՓՄՁ սահմանումը աշխատողների միջին ցուցակային թվաքանակի մասով համապատասխանեցվել է Եվրամիության անդամ երկրներում գործող ՓՄՁ սահմանման հետ, որի համաձայն, ՓՄՁ սուբյեկտները վարչական նպատակներով դասակարգվում են ըստ ստորև ներկայացված չափանիշների.
2018 թվականին «Աջակցություն ՓՄՁ Զարգացմանը Հայաստանում» ծրագրի շրջանակում, առաջին անգամ ԱՐՄՍՏԱՏ-ի կողմից պատրաստվել և հրապարակվել է «ՓՄՁ Հայաստանի Հանրապետությունում․ 2018» տեղեկագիրը։ Շարունակաբար 2019 թվականին հրապարակվել են 2018 թվականն ամփոփող տեղեկագիրը, որի հիմնական ցուցանիշները ներկայացված են ստորև: Հրապարակման մեջ օգտագործվել է ՓՄՁ դասակարգումը բացառապես աշխատողների թվաքանակով որոշվող չափերով՝ համաձայն վիճակագրական նպատակներով ՓՄՁ դասակարգման համար կիրառվող միջազգայնորեն ընդունված չափորոշիչների:
2018 թվականին գերփոքր, փոքր և միջին կազմակերպությունների կողմից արտադրված ավելացված արժեքի կշիռը ՀՀ ընդհանուր տնտեսության ՀՆԱ-ում կազմել է 23.6 տոկոս։
2018 թվականին Հայաստանի Հանրապետությունում գործող ՓՄՁ շրջանակի տնտեսվարողների քանակը կազմել է 68780, որից միայն 126-ն են (շուրջ 0.18 տոկոս) դասվել որպես խոշոր տնտեսվարողներ։ ՓՄՁ-ների 52.1 տոկոսը գործունեություն են ծավալում Երևանում:
ՀՀ ՓՄՁ ոլորտի տնտեսվարողների մեկ վարձու աշխատողի հաշվով ստեղծված ավելացված արժեքը 2018 թվականին տարեկան կտրվածքով կազմել է շուրջ 6.66 մլն ՀՀ դրամ (շուրջ 13.7 հազ. ԱՄՆ դոլար), խոշոր ընկերություններում այն կազմել է 9.55 մլն ՀՀ դրամ (մոտ 19.7 հազ. ԱՄՆ դոլար): Ստորև աղյուսակում ներկայացված են 2018թ. ՓՄՁ արտադրողականությունն ըստ ոլորտների․
Հայաստանում 1000 բնակչի հաշվով ՓՄՁ միջին խտությունը ցածր է և կազմում է 23.1: ՓՄՁ-ների կեսից ավելին գործունեություն են ծավալում Երևանում, որտեղ ՓՄՁ-ների խտությունը 1000 բնակչի հաշվով 33 է, իսկ մարզերում նույն ցուցանիշը զգալիորեն ցածր է: Երևանից դուրս գտնվող ՓՄՁ-ների մեջ աչքի է ընկնում Կոտայքի մարզը, որտեղ գտնվում է ՓՄՁ սուբյեկտների 8.6 տոկոսը, իսկ ՓՄՁ խտությունը 1000 բնակչի հաշվով 23.4 է [ԱՄՍՏԱՏ, Փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը Հայաստանի Հանրապետությունում, 2019]։
2018 թվականին Հայաստանում 1000 բնակչին բաժին ընկնող ստեղծվող ընկերությունների թիվը կազմել է 9.8։ Համաձայն ՀԲ (WB) զեկույցի բարձր-միջին եկամուտ ունեցող երկրներում այս ցուցանիշը հասնում է 30-ի։ Այժմ ՀՀ ցուցանիշը համապատասխանում է ցածր-միջին եկամուտ ունեցող երկրների ցուցանիշին։
Հայաստանի Հանրապետությունում ՓՄՁ ոլորտի ուժեղացման, մրցունակության բարձրացման համար ՀՀ կառավարության կողմից կարևորվում են հետևյալ ռազմավարական ուղղությունները․
ՓՈՔՐ ԵՎ ՄԻՋԻՆ ՁԵՌՆԱՐԿԱՏԻՐՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ 2020-2024 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
2020 թվականի օգոստոսի 27-ին ՀՀ կառավարության նիստում հաստատվել է ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության կողմից մշակված Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման 2020-2024 թվականների ռազմավարությունը և դրանից բխող 2020-2022 թվականների գործողությունների ծրագիրը:
Ռազմավարության նպատակը Հայաստանի Հանրապետության ՓՄՁ-ների համար բարենպաստ միջավայրի ստեղծումն է՝ ձեռնակատիրական հմտությունների զարգացման, գաղափարների իրագործման, մրցունակության բարձրացման միջոցով, որը հնարավորություն կտա նաև ապահովել ՓՄՁ-ների համար ներքին և արտաքին շուկաների հասանելիությունը։
Ռազմավարության թիրախային միջոցառումներն ուղղված են ՓՄՁ-ների համար ֆինանսական ռեսուրսների հասանելիության բարձրացմանը, կարողությունների զարգացմանը, ինչպես նաև ձեռնարկատիրական մշակույթի խթանման նպատակով անհրաժեշտ ինստիտուցիոնալ և իրավական միջավայրի ձևավորմանը։
Ռազմավարությամբ սահմանված միջոցառումների իրականացման արդյունքում նախատեսվում է նպաստել ՓՄՁ-ների արտադրողականության աճին՝ 2020-2023 թվականների արտադրողականությունը բարձրացնելով 3%-ով, իսկ 2024 թվականին՝ 7.5%-ով։ Մասնավորապես, ՓՄՁ-ներում մեկ զբաղվածի կողմից ստեղծված ավելացված արժեքը 2024 թվականին կկազմի 12 մլն ՀՀ դրամ, որը 2018 թվականի նույն ցուցանիշի գրեթե կրկնապատիկն է (2018թ․ ցուցանիշը՝ 6.7 մլն ՀՀ դրամ)։
Ռազմավարությամբ սահմանված թիրախային գործողությունների արդյունքում ՓՄՁ-ներում զբաղվածների թիվը կաճի տարեկան միջինում 2.5 %-ով։
Համավարակի հետևանքները մեղմելու նպատակով առավել մեծ կարևորություն է տրվել սնանկության գործընթացի և երկրորդ հնարավորության մեխանիզմների բարելավմանը, ֆինանսների հասանելիության հետ կապված լրացուցիչ բարդությունների հաղթահարմանը, ՓՄՁ-ների՝ խոշոր արժեշղթաներում ներգրավման անհրաժեշտությանը։ Իրականացվող գործողությունների արդյունքում ոչ միայն էապես բարելավվելու է ՓՄՁ-ների արտադրողականությունը և աճելու է զբաղվածների թիվը, այլ նաև փոխանցվող հմտությունների և բարելավված միջավայրի շնորհիվ ձեռներեցությամբ զբաղվելը կարող է դառնալ արտագնա աշխատանքի, կորցրած աշխատատեղերի և եկամուտների վերականգնման այլընտրանք։
ՓՄՁ սուբյեկտներին աջակցության ծրագրի համակարգում և կառավարում
2020 թվականի օգոստոսի 27-ի թիվ 1443-Լ որոշմամբ հաստատվել է Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման 2020-2024 թվականների ռազմավարությունը և դրանից բխող 2020-2022 թվականների գործողությունների ծրագիրը։
Ռազմավարության նպատակ։ Ռազմավարությունը նպատակ է հետապնդում միջնաժամկետում նպաստել Հայաստանում ձեռներեցության զարգացմանը և ՓՄՁ-ների արտադրողականության բարձրացմանը։
Ռազմավարության թիրախները։ Ռազմավարության համար առանձնացվել են հետևյալ հիմնական թիրախները․
Ռազմավարության հիմնական ուղղությունները
ՀՀ-ում ՓՄՁ ոլորտի ուժեղացման, մրցունակության բարձրացման համար կարևորվել են հետևյալ ռազմավարական ուղղությունները՝
ԱՌԿԱ ԻՐԱՎԻՃԱԿ
2021 թվականին ՀՀ-ում գրանցված և փաստացի գործունեություն իրականացնող կազմակերպությունների քանակը կազմել է 89 964 (Փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը Հայաստանի Հանրապետությունում, 2022) , որոնց․
Ընդ որում, առավել մեծ թվով տնտեսավարողներ գործում են Երևան քաղաքում, ընդհանուր տնտեսավարողների մոտ 50%-ը։ Մարզերից, տնտեսական գործունեության տեսանկյունից, առավել ակտիվ են Կոտայքը, Արմավիրը, Արարատը, Շիրակը և Լոռին։
Աշխատակիցների թվաքանակի վերաբերյալ պատկերը 2021 թվականին հետևյալն է․
Դիտարկվող տնտեսական գործունեության տեսակների դասակարգչի հատվածի շրջանակներում վարձու աշխատատեղերի մոտ 69.5%-ը ապահովվում է ՓՄՁ-երի կողմից(Փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը Հայաստանի Հանրապետությունում, 2022):
2021 թվականին դիտարկվող ոլորտներում տնտեսավարողների կողմից ստեղծված համախառն ավելացված արժեքը կազմել է․
Ընդհանուր առմամբ, դիտարկվող ոլորտներում կազմակերպությունների կողմից ստեղծվող համախառն ավելացված արժեքում ՓՄՁ-երի կողմից ստեղծված համախառն ավելացված արժեքի ծավալը կազմել է 63,4% (Փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը Հայաստանի Հանրապետությունում, 2022:
ԻՐԱԿԱՆԱՑՎԱԾ ԱՇԽԱՏԱՆՔԸ ԸՍՏ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ՖԻՆԱՆՍՆԵՐԻ ՀԱՍԱՆԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆ
Միջոցառման նպատակ
Աջակցության գործիք․ տնտեսավարողների կողմից Միջոցառման իմաստով նպատակային համարվող ոլորտներում օգտագործելու նպատակով մեքենա-սարքավորումների ձեռքբերման համար վարկի և լիզինգի տարեկան տոկոսադրույքի 6-10% սուբսիդավորում մինչև 48 ամիս։
Արդյունքային ցուցանիշներ
Ընդհանուր պորտֆելից 30․5 մլրդ դրամը ձևավորվել է ՓՄՁ սուբյեկտների կողմից, ընդ որում․
1. Կորոնավիրուսի տնտեսական հետևանքների չեզոքացման 19-րդ միջոցառում (ֆինանսական բաղադրիչ)
Միջոցառման շրջանակներում տրամադրվող արտոնյալ պայմաններով վարկ․
- 100% երաշխիք՝ ՆԱԿ-ի կողմից (նախկին ՓՄՁ ԶԱԿ)
- առավելագույն գումար՝ 10 մլն դրամ,
- տարեկան տոկոսադրույք՝ տղամարդկանց համար՝ 9%, կանանց համար՝ 7%,
- առավելագույն ժամկետ՝ 60 ամիս,
- արտոնյալ ժամանակահատված՝ 6 ամիս։
Արդյունքային ցուցանիշներ
2020-2022 թվականների ընթացքում արտոնյալ պայմաններով վարկից օգտվել են 108 շահառուներ՝ ընդհանուր 965,753,800․00 դրամով, որոնցից 32-ը 2022 թվականին՝ ընդհանուր 296,304,000:
Տրամադրված վարկային երաշխավորությունների մարզային բաշխվածքը ունի հետևյալ տեսքը․
ԿԱՐՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ
1. Կորոնավիրուսի տնտեսական հետևանքների չեզոքացման 19-րդ միջոցառում (կրթական բաղադրիչ)
Միջոցառման նպատակ
Միջոցառման շրջանակներում տրամադրվող օժանդակությունը ներառում է․
Արդյունքային ցուցանիշներ
Միջոցառման շրջանակներում՝ միջոցառման մեկնարկից մինչև 2022 թվականի դեկտեմբերի 31-ը․
o Կազմակերպված դասընթացին մասնակցել են 601 դիմումատուներ, ընդ որում, ըստ տարիների․
2. ԱՔՍԵԼԵՐԱՏՈՐ #5
ՄԱԿԶԾ և Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության հետ համատեղ ծրագիր
Միջոցառման նպատակ
Միջոցառման շրջանակներում տրամադրվող օժանդակությունը ներառում է․
1. Բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների ներգրավման միջոցառում
Կառավարության 2022 թվականի օգոստոսի 4-ի 1224-Լ որոշում
Միջոցառման նպատակ
Միջոցառման շահառուներ են համարվում ՀՀ կամ ԼՂ տարածքում գրանցված և փաստացի գործունեություն իրականացնող առևտրային և ոչ առևտրային կազմակերպությունները։
Միջոցառման շրջանակներում բարձր որակավորում ունեցող մասնագետ է համարվում այն մասնագետը, ով բավարարում է ստորև ներկայացված պահանջներից գոնե մեկին․
Միջոցառման շրջանակներում օժանդակությունը՝ ԲՈՈՒՄ-ին վճարված աշխատավարձի փոխհատուցում, մասնավորապես․
ՓՄՁ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՄԱՐ ԲԱՐԵՆՊԱՍՏ ԻՆՍՏԻՏՈՒՑԻՈՆԱԼ ԵՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄ՝
Պետություն մասնավոր երկխոսություն
Պետություն-մասնավոր երկխոսության շրջանակներում՝ կարևորելով ասոցիացիաների և գործարար միությունների կողմից բարձրաձայնված հարցերին պետության կողմից լուծում տալու կարևորությունը, 2011 թվականին ստեղծվել և արդեն 15 տարի գործում է ՀՀ փոխվարչապետին կից գործող ՓՄՁ զարգացման խորհրդը և ենթախորհուրդը, որի ներքո 2021-2022 թվականներին ընդհանուր առմամբ կայացել է մոտ 15 նիստ։
Նիստերի շրջանակներում քննարկվել և առաջարկություններ են ներկայացվել ոլորտի համար կենսական նշանակության ավելի քան 50 նախագիծ։ Դրանց մեջ գերակշիռ տեղ են զբաղեցնում ՓՄՁ-երի գործունեությանն առնչվող իրավակարգավորումներնի, այդ թվում՝ հարկային վարչարարությանը և քաղաքականությանը, աշխատանքային օրենսգրքին, պարտադիր ապահովագրությանն և այլ խնդիրներին առնչվող մի շարք հարցեր։
Խորհրդի և ենթախորհրդի աշխատանքների արդյունքներով մշակվել և շրջանառվել են մի շարք նախագծեր, մասնավորապես ուղղված՝
ԱՄՆ ՄԶԳ (USAID) աջակցությամբ մշակվել և 2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Էկոնոմիկայի նախարարի կողմից թիվ Հ/3956-2022 հրամանով հաստատվել է Պետություն-մասնավոր երկխոսության նախաձեռնման, երկխոսության հարթակների ձևավորման ծրագիրը, որով Պետություն-մասնավոր երկխոսության հարթակների քարտուղարության գործառույթները վերապահվել են Էկոնոմիկայի նախարարության Ձեռներեցության վարչության Պետություն-մասնավոր երկխոսության բաժնին։
Տեքստիլ արդյունաբերության զարգացման ծրագիրը և դրանից բխող 2023-2026 թվականների գործողությունների ծրագիրը
Տեքստիլ ոլորտի զարգացման ծրագրի գլխավոր ռազմավարական նպատակն է ապահովել ոլորտի մրցունակության բարելավումը՝
Տեքստիլ արդյունաբերության զարգացման գործողությունների ծրագիրը բաղկացած է 10 հիմնական գործողություններից, որոնք են․
Գործողությունների ծրագրի իրականացման արդյունքում՝ կանխատեսվող ժամանակահատվածում (2023-2026թթ․) ակնկալվում է․
2021-2022 թթ. մտավոր սեփականության ոլորտում իրականացված օրենսդրական աշխատանքներ
o թվային էկոհամակարգում կարողությունների զարգացմանը (2 ծրագիր),
o շահառուների հզորացմանը (4 ծրագիր),
o թվային տեխնոլոգիաների ներդրմանը (18 ծրագիր)։
Հայեցակարգի նախագիծը ներկայումս քննարկվում է բիզնես ասոցիացիաների և միջազգային կազմակերպությունների հետ։