«Առաջին լրատվական»-ի զրույցը էկոնոմիկայի փոխնախարար Արտակ Քամալյանի հետ նվիրված է գյուղի և գյուղատնտեսության խնդիրներին:

 
-Պրն փոխնախարար, Դուք նոր մարդ եք մեր իրականության մեջ և Ձեզ փոքրիշատե ճանաչողները նշում են, որ լինելով ոլորտում պրակտիկ մեծ փարձառության տեր, ոլորտի գիտակ, միաժամանակ Ձեր էությամբ հեռու եք չինովնիկական մտածելակերպից, այդ հոգեբանությունը կարծես Ձերը չի, ինչը լուրջ դժվարություններ է ստեղծելու Ձեր գործունեության մեջ:  

– Դժվարություններ, իրոք, կան: Բայց  դա պայմանավորված է թերևս իմ տեսլականով ու իմ մոտեցումներով, որ շատ հարցերում տարբերվում են մեծամասնության տեսլականից ու մոտեցումներից:

 
–Դուք պրոֆեսիոնալների՞ մեծամասնության մասին եք խոսում:

-Ես չգիտեմ թե այս ոլորտում ով է պրոֆեսիոնալ: Հիմա գյուղատնտեսության հարցերը քննարկում են բոլորը: Բաներ են ասում, որ զարմանում ես: Քննադատությունից չեմ վախենում: Բայց դժգոհում են, որ կես տարի է անցել, մինչդեռ  գյուղնախարարությունը արդյունքի չի հասել: Զարմանում են, որ 15, 25%-անոց աճի փոխարեն 5%-ոց աճ ենք կանխատեսում: Վերադառնալով սկզբունքային հարցին, նշեմ, որ ես ոչ մի կերպ չեմ հասկանում թե ինչու է պետական համակարգը գործում է այդքան դանդաղ:  Դրա հետ չեմ կարողանում հաշտվել: Դա գուցե թե մի կողմից բացատրելի է, բայց մյուս կողմից ես դրա հետ չեմ կարողանում հաշտվել: Ինչ որ գործողություն պետք է անենք, սկսում ենք,  բայց արդյունք չենք տեսնում, որովհետև այդ գործողությունը շատ երկար ճանապարհ պետք է անցնի բյուրոկրատական, չինոմնիկական, որպեսզի հասնի ինչ-որ մի արդյունքի: Որպես բիզնեսից եկած մարդ, դա ճիշտ չեմ համարում, հատկապես գյուղատնտեսությունում: Կարկուտը խփել է, տարածքներ ավիրել, մեզ ասում են, որ պետք է աղետից տուժածներին պարարտանյութի կամ այլ տեսքով օգնություն ցույց տալ: Չեմ ժխտում, միգուցե պետք է օգնել, բայց մեխանիզմներն այնպիսին են, որ մեծ ցանկության դեպքում անգամ, դրա իրագործումը տևելու է առնվազն կես տարի:

–Ներդրեք ապահովագրության մեխանիզմն ու այդ թեման կփակվի:  

– Որպեսզի ապահովագրությունն աշխատի, ապահովագրական ընկերությունները պետք է եկամուտ ունենան:  Որպեսզի եկամուտ լինի, պետք է ռիսկերը և պարգևատրումները հավասարակշռեն:  Հայաստանի տարածքը շատ փոքր է ու նույն կարկուտի կամ ցրտահարության ռիսկերը կան ամեն տեղ, ինչի հետևանքով ապահովագրական ընկերությունների համար դեվիրսիֆիկացիան շատ դժվար է: Մի բան, որ, օրինակ ՌԴ-ում անհամեմատ հեշտ է: Բացի այդ, որպեսզի ապահովությունն աշխատի, պետք է ռիսկերը նվազեցվեն: Կարկուտի դեմ պետք է ներդրվի  հակակարկտային համակարգ: ՀՀ-ում դա պետք է լինի 80-100 ավտոնոմ ռեժիմով աշխատող հռթիռային կայաններ: Ինչպես Վրաստանում է: Անձամբ եմ տեսել այդտեղի համակարգը: Յուրաքանչյուր կայանի ինքնարժեքը մոտավորապես 50 հազար դոլար է: Հայաստանի համար այդ համակարգը ներդնելը կարժենա 4-5 մլն դոլար, որը կապահովի 90%-ոց արդյունավետություն:  Եթե համակարգի ներդրմանը զուգահեռ լինի ապահովագրություն, այդ ժամանակ արդեն ապահովագրական համակարգը կաշխատի: Կարծում եմ կառավարությունը կտրամադրի այդ գումարը, պարզապես չենք շտապում, որպեսզի չսկսենք ու կարճ ժամանակից ձախողվենք: Ապահովագրողները մասնավոր ընկերություններ են, եթե վնաս կրեցին, կհեռանան:

–Եթե հնարավոր է 4-5 մլն դոլարով հանրապետությանգյուղատնտեսության այդ կարևորագույն թնջուկը լուծել, այդդեպքում իմաստը որն է, որ տարիներ շարունակ աղքատ գյուղացունհորդորում, համոզում, ստիպում են  20 հազար դոլար դնել մեկ հա–իվրա հակակարկտային ցանց անցկացնելու ու 7-8 տարի էլ աշխատել այդ ցանցի արժեքը փակելու համար:

-Հակակարկտային ցանցերի տեղադրումը լուրջ գործ է: Դա իմաստ ունի անել միայն  թանկարժեք մշակաբույսերի այգիների վրա, որոնց համար նույնիսկ 5%-ոց ռիսկը մեծ ռիսկ է: Այդ դեպքում կարող է իմաստ ունենալ 1 հա-ի վրա 18000 դոլլար դնելը, հասկանալով, որ   3 տարի հետո այդ գումարը կփոխհատուցվի: Բայց սովորական այգիների վրա դնելով դժվար կլինի այդ գումարը փախհատուցել: 18000 դոլար նշում են այն մարդիկ, ովքեր ներդրել են:  Մեր հաշվարկները ցույց են տալիս, որ 6-րդ տարուց հետո լավ այգիները այդ գումարը փոխհատուցում են, բայց եթե այլ ռիսկեր չեն առաջանում:

-Բացի կարկուտից այլ, ավելի մեծ ռիսկեր կան: Կարկուտը ամենամեծ ռիսկը չէ: Օրինակ,  շուկայական ռիսկը, գնի ռիսկը: Անցած տարի լոլիկը 500 դրամ էր,  այս տարի՝ 100 դրամ:

-Երբ գյուղացին մշակում է իր բիզնեսպլանը, հաշվում է լավագույն տարբերակը: Դա ամենամեծ սխալներից մեկն է: Դրա համար, ինձ թվում է, որ հակակարկտային ցանցերի կիրառումը իմաստ կունենա  շատ թանկարժեք մշակաբույսերի դեպքում: Դրա համար կարող է ինձ քննադատեն, բայց ես այդպես եմ կարծում: Որպես գյուղոլորտի այսօրվա պատասխանատու, այդ ռիսկերի դեմ պայքարելու մեր առաջնահերթությունը հակակարկտային համակարգի ներդրումն է: Պարզապես դրա դեպքում հրթիռներ են կիրառվում: Բայց քանի որ երկու կողմից ունենք «խնդրահարույց» հարևաններ,  դեռ անելիքներ կան:

Ինչ վերաբերում է գյուղնախարարությանը, դա էլ է խնդիր: Ըստ իս նախարարությունը պետք է զբաղվի հստակ գործառույթներով:  Պետք է մշակի գյուղոլորտի քաղաքականությունը, ռազմավարությունը, պետք է զբաղվի բնական ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման ուղղություններով, հողուջրի,  մարդկային ռեսուրսներով, սննդի անվտանգությամբ, նորագույն տեխնոլոգիաների ներդրումով, ենթակառուցվածքներով և գյուղի զարգացմամբ: Գյուղատնտեսության և տարածքային կառավարման նախարարությունները տարբեր են, բայց չեմ պատկերացնում ինչպես է հնարավոր  հետամնաց, թույլ զարգացած գյուղի պայմաններում գյուղատնտեսությունը զարգացնել: Իմ խորին համոզմամբ  առաջնահերթությունը գյուղի զարգացումը պետք է լինի, որը կքաշի նաև գյուղատնտեսությանը: Կա աշխարհի փորձը: Մեզ համար օրինակելի են Մակեդոնիան, Չերնոգորիան: Եթե համեմատենք սրանց բյուջետային կառուցվածքը ու սուբսիդավորման ծրագրերը, կհամոզվենք, որ բացարձակապես չկա կորելացիա գյուղատնտեսության զարգացման բյուջեի և   արդյունավետության մեջ: Դրանից հետևում է, որ գյուղատնտեսության արդյունավետությունը կախված չէ ոլորտում ներդրված փողի մեծությունից: Բայց կա շատ մեծ կորելացիա գյուղի զարգացման բյուջեի և գյուղատնտեսության զարգացման մեջ: Եվրոպայում վաղուց հասկացել են, որ եթե ներդրումներն արվում են գյուղի զարգացման համար, գյուղատնտեսությունը հետևից զարգանում է: Դա է արդյունավետ: Որքան ուզում ես հետամնաց գյուղին պարարտանյութ, սերմ տուր, դրանից ոչինչ չի փոխվելու: Պետք է ենթակառուցվածքներով զբաղվել, որ մեզանում ընդհանրապես աչքաթող են արվել: Ավելի հեշտ է գյուղացուն գոհացնել 10 կգ սերմ տալով, քան ջրի խնդիրը հիմնավորապես լուծելը  կամ շուկայական հարաբերությունները զարգացնելը, որ մարդիկ կարողանան իրենց բերքը վաճառել:

–Հայաստանը փոքր երկիր է, փոքր շուկայով: Գյուղացին 100 տարի առաջվա գործիքներով, բահ ու քլունգով մշակություն իրականացնելով արտադրում է այնքան բերք, որի հազիվ 20-25% է շուկան սպառում:

-Գյուղմթերքի մի շարք արտադրատեսակների առումով ունենք մեծ դեֆիցիտ: Անհրաժեշտ թռչնամսի 75%-ը ներ ենք մուծում, խոզի մսի՝ 50%-ը, հացահատիկի՝ կեսից ավելին:  Արտահանում ենք հիմնականում բանջարեղեն ու միրգ: Համաձայն եմ, որ արտաքին շուկաներով շատ քիչ ենք զբաղվում: Բայց հիմա դա մեր ռազմավարության մեջ ներառել ենք: Բացի այդ, մեր գինու-կոնյակի հիմնադրամը հանդիպել է գինեգործներին, ԱԳՆ ներկայացուցիչներին, խնդրելով դեսպանատներին, որ մեզ աջակցեն:  Բազմաթիվ հանդիպումներ եմ ունեցել արտահանումով զբաղվող մեր գործարարների ու մենեջերների հետ: Փորձում եմ հասկանալ նրանց խնդիրները, որոնք առաջանում են արտահանման ժամանակ: Մեր արտադրանքն իրացնում ենք ներքին ու արտաքին շուկաներում: Ներքին շուկան փոքր է, մեծանալու տեղ ունի ագրոտուրիզմի զարգացման, բնակչության գնուղունակության բարձրացման, արտադրանքի ինքնարժեքի իջեցման  հաշվին:    Այդքանով հանդերձ մեր հիմնական ուղղությունը մնում է արտահանումը: Եթե արտահանում չիրականացվի, չենք կարողանալու անհրաժեշտ մակարդակի գյուղատնտեսություն զարգացնել: Չենք կարողանալու օպտիմալ օգտագործել մեր ունեցած հողային, ջրային մարդկային ռեսուրսները: Հետևաբար գյուղատնտեսական էկոնոմիկան կլինի ոչ արդյունավետ: Այդ ուղղությամբ աշխատում ենք: Պարզապես ունենք շատ լուրջ և առայժմ չհաղթահարվող խնդիր,  դա  ամեն ինչի դանդաղ ընթացքն է: Մի կողմից գյուղատնտեսության առանձնահատկությունն է այդպիսին, մյուս կողմից՝ այս ոլորտի հետ կապված մարդկային կարողություններն են քիչ: Պրոֆեսիոնալներ չկան, շատ քիչ են և դա մեզ համար կատաստրոֆիկ պրոբլեմ է:

–Ձեր նախարարությունում փիլիսոփաներ են աշխատում, մանկավարժներ, պատմաբաններ: Գյուղատնտեսական կրթություն ունեցողների մի մասն էլ երևի թե ոտքները ասֆալտից երբեք դուրս չեն դրել, հողի վրա չեն կանգնել: Ի՞նչ կարող են անել սրանք գյուղատնտեսության զարգացման համար:  

-Լիովին համաձայն եմ: Հիմա դրանով էլ ենք զբաղվում: Բուսաբուծության վարչությունում պետք է լինեն ագրոնոմներ, մարդիկ, որ հասկանում են ագրոքիմիայից, նորագույն տեխնոլոգիներից: Չպետք է այդտեղ լինեն տնտեսագետներ, ոչ բարձրագույն կրթությամբ անձիք:

–Գյուղնախում կային  աջակցության հանրապետական և մարզային կենտրոններ, որոնք լավ թե վատ (հիմնականում՝ վատ) խորհրդատվություն էին մատուցում, անհրաժեշտ ինֆորմացիայի 5-10-20%-ը հասցնում էին գյուղացուն: Ձեզանից առաջ այդ կառույցն էլ լուծարվեց, դարձավ նախարարության վարչություն և այսօր ինչ ծրագիր էլ մշակեք, միևնույնն է չկան, պաշտոնապես, պետական մակարդակով վերցվել են այն խողովակները, որով Ձեր մշակածը պետք է հասնի տիրոջը: Նույն ընթացքում այդ համակարգում եղած պրոֆեսիոնալները փոխարինվեցին հիմնականում նորերի քեռիներով ու քեռակիններով:  Հավելած, որ այլևս հանրապետությունում մեկ-երկու տասնայկ պրոֆեսիոնալ գյուղատնտես չես գտնի:

-Ես նախկիններին քննադատելու սովորություն չունեմ և չեմ էլ ուզում հասկանալ, թե ինչ է եղել մինչ այդ, բայց… կարևոր է հասկանանք որտեղ ենք գտնվում և ուր ենք գնում: Հիմա կարծես հասկանում ենք թե ուր ենք գնում, բայց շա լուրջ խնդիրներ ունենք հասկանալու թե որտեղ ենք մենք: Մինչև հիմա այդպես էլ չենք հասկանում թե քանի հա խաղողի այգի ունենք:

-Մինչև 2016թ. վիճակագիրներն ու ոլորտի պատասխանատուները 17.5 հազար հա այգի էին ցույց տալիս, հիմա նույն վիճակագիրները այլ՝ 14.7 հազար հա են ցույց տալիս: Բայց այստեղ այլ հասկանալու բան կա: Դուք նշում եք գինու-կոնյակի հիմնադրամի հանդիպումների մասին, սրանց արտահանումների կազմակերպման անհրաժեշտության մասին: Հայաստանում տարեկան արտադրվում է  ընդամենը 10 մլն լիտր գինի: Դրանից 7 մլն-ը սպառվում է տեղում: 3 մլն դա ոչինչ թիվ է արտահանման համար, հավելած, որ խաղողի ֆիլոքսերան պատել է ամբողջ Արարատյան դաշտը: Սա թերևս ավելի լուրջ խնդիր է քան այգիների տարածքները: Եվ ցավալի է, որ Ձեր օրոք էլ  են լռում  ֆիլոքսերայի մասին:

-Ոչ ոք չի լռում: Պարզապես խնդիրը նրանումն է, որ հանդիպել եմ մոտ 40 գինեգործական ընկերությունների հետ, որոնք ունեն խաղողի այգիներ: 50/50 հարաբերակցություն է: Մի մասն ասում է, որ հանրապետությունում ֆիլոքսերա չկա, կամ կա, բայց մեզ վնաս չի: Ասում են ՀՀ բնակլիմայական պայմաններն այնպիսին են, որ այս վնասատուն այստեղ չի զարգանում: Հինգ տարի առաջ մի չեխ մասնագետ  այստեղ հայտարարել էր, որ հինգ տարուց խաղողի այգի չեք ունենա: Սխալ էր: Ունենք այդ այգիները: Մենք հիմա երկու տեսակետներն էլ լսում ենք: Ունենք FAO-ի աջակցությամբ ստեղծված 2 հա-անոց տնկարան, որտեղ ֆիլոքսերադիմացկուն տնկիներ են աճեցվում: Հիմա փորձում ենք հասկանալ թե հայկական սորտերը սրանց վրա իրենց ինչպես կդրսևորեն: Արդյոք մեր խաղողի, հետագայում նաև գինու որակը դրանից չի տուժի: Գինեգործները դրանից են վախենում, որովհետև նրանց հիմնական մրցակցային առավելությունը մեր սորտային  առանձնահատկություններն են: Ցավոք այդ ամենը ժամանակատար է: Հնարավոր չէ փորձարկումներն անել ու մի ամսում արդյունք ունենալ:

–Մյուս կողմը խոսում է ֆիլոքսերայի հանրապետությունում գործողավելի քան 400 օջախի մասին: Բայց մեծ առումով իմ խոսքը Ձեզ չիուղղված, Դուք հաշված ամիսներ է, որ այստեղ եք: Ինչպես կասերմեծն Սարոյանը, ես ոչ ոքի չեմ դիմում, բայց հետ ենք մնում, շա՜տ:

-Համաձայն եմ: Հիմա շատ խանգարող հանգամանք է, որ նախարարությունների միավորման համար շատ զբաղված ենք թղթարարություններով: Սրա ավարտից հետո պատրաստվում եմ այցելությունների շարք սկսել մարզեր: Շարունակական այցելություններ: Գյուղատնտեսությունն այնտեղ է: Գյուղացիների հետ շփվելով պետք է հասկանանք խնդիրները:  Մարդիկ ուզում են ներդրում անել այս ոլորտում և 20 հա հող էր պետք, որ գնեին: Գտել է 9 հա-անոց մի հողակտոր, որ պատկանում է 22 մարդու: Պարզվեց, որ ընդամենը 4 հոգի հողի հարկի պարտք ունեն: Դա անհավանական է, որ 22-ից ընդամենը 4 հոգի պարտք լինեին: Փորփրեցինք, պարզվեց որ հողատերերից 12-ը մահացած են,  ժառանգություն էլ բացված չի: Որպեսզի Հայաստանի գյուղատնտեսությունը զարգանա, պետք է հողերը մշակվեն: Դրա համար պետք է լինի հողի շուկա: Որպեսզի շուկա լինի, պետք է այդ հողերը սեփականատեր ունենան: Հիմա փորձում ենք հստակեցնել այդ պատկերը և այն կարծիքին եմ, որ այս պատկերը բնորոշ է ամբողջ հանրապետությանը, գուցե մի փոքր շեղումներով: Անկախ ամեն ինչից դա շատ մեծ թիվ է անգամ եթե 25% լինի: Արդեն 4 ամիս է աշխատում եմ խմբի հետ, օրենք ենք մշակում, որ հողային օրենսգրքում փոփոխություններ անենք, հասնենք նրան, որ մարդիկ կամ հողը մշակեն կամ վարձակալության տան կամ էլ վաճառեն:

– Հանրապետությունում հազարավոր, գուցեև տասնյակ հազարավորդեպքեր կան,  երբ գործնականում հողի առուվաճառք արել են, փաստաթղթերով չեն ձևակերպել: Այստեղ պարզ մեխանիզմ էգործում: Նոր տերը 10 տարի շարունակ հողի վարձավճարները իրանունով է անում, որից հետո դատարանով տիրոջանվանափոխություն է լինում:

-Դրան էլ եմ ծանոթ: Մեր գյուղի Վանյան հողը ծախել է հարևանին: Ասում է. «փողը տվել է, հողը տվել եմ: Ինքն էլ գիտի, ես էլ, գեղապետարանն էլ: Ոչ մեկս էլ խնդիր չունենք»:

–Փաստորեն մարդիկ շրջանցում են պետությունն ու պետականմեխանիզմները և հարցերը իրար մեջ լուծում: Կհետևի, որ պետականմեխանիզմն այնքան ճկուն չի գործում, որ քաղաքացիները շրջանցումեն այն:

-Դա արդեն ուրիշ խնդիր է: Եթե ես չայցելեի գյուղեր, այդ ներբությունները կհասկանայի, բայց ավելի ուշ: Դրա համար եղած խնդիրները հասկանալու համար շարունակական շփում է պետք ժողովրդի հետ:Այդ դեպքում միայն լուծումները արդյունավետ կարող են լինել:

–Միանշանակ ընդունելով Ձեր ասածները չեմ կարող չնշել, որ վերջին գոնե 20 տարիներին այս ոլորտն իմացող պրոֆեսիոնալ նախարար չենք ունեցել:  Դավիթ Լոքյանը չլինելով մասնագետ աշխատելու վերջին տարիներին արդեն բավականին լավ տիրապետում էր: Մեկ էլ շատ լավ տպավորություն թողեց Արթուր Խաչատրյանը: Մնացածը պատահական մարդիկ են եղել, մինչև վերջ չհասկանալով ու չպատկերացնելով այս ոլորտը, դրա համար էլ այսօր գյուղատնտեսությունն այս վիճակում է հայտնվել: Ավելին, եթե համակարգում իմացող էլ եղել է, սսկեցրել են կամ հեռացրել:

-Նույնը կարող են վաղը իմ առումով ասել, թե Ռուսաստանից եկավ երկու գիրք կարդացած, էս ու էն էր ասում, բայց ոչ մի բան չէր հասկանում:

–Լրագրողի աչքերով այս պահին Դուք միջավայրին ավելի լավ ծանոթանալու խնդիր ունեք, չնայած, որ Ձեզնից առաջ շատերին այդ միջավայրը ոչ էլ հետաքրքրում էր: Ինձ հետաքրքիր է Ձեր կարծիքը կոոպերացիայի առումով: Վերջին 10 ու ավել տարիներին իշխող կառավարությունները և հատկապես նախարարները լոզունգ են սարքել, թե գյուղատնտեսությունը չի զարգանա առանց կոոպերացիայի:

-Այս երկրի գյուղատնտեսությունը պետք է հիմնված լինի փոքր ու միջին տնտեսությունների վրա: Կա երկու ուղղություն: Եթե զարգանալու ենք այն ուղղությամբ, որ ստեղծենք 5-6 խոշոր ընկերություններ, որոնք Հայաստանի 450 հազար հա 50-100 հազար հա-ով կբաժանեն իրար մեջ ու բիզնես անեն, դա հնարավոր է շատ արագ անել, արագ արդյունք ստանալ, բայց խիստ վտանգավոր ճանապարհ է: Մյուս ուղությունը փոքր ու միջին 5-10-20հաանոց տնտեսությունների զարգացումն է,  որի արդյունքում կունենանք 50-60 հազար այդպիսի տնտեսություններ, որոնք կարտադրեն բարձրաժեք, բարձրորակ գյուղմթերք: Միայն այդ պարագայում Հայաստանը կլինի կայուն երկիր: Նշածս առաջին դեպքում երկիրը կայուն չի կարող լինել: Երկու ամիս առաջ Սպայկայի հետ տեղի ունեցածը տիպիկ օրինակ է: Շատ վտանգավոր է, երբ հարցերը լուծում են մի քանի մեծ ընկերություներ: Այդ դեպքում երկրի, ոլորտի համար տարբեր անցանկալի զարգացումներ կարող են լինել: Դրա համար որքան փոքր ու միջինի շատություն, այնքան կայունություն: Բացի այդ, մենք երբևիցե չենք կարող լինել մրցունակ քանակի առումով: Երբեք էլ Լեհաստանի կամ ՌԴ-ի հետ խնձորի քանակների առումով մրցակցել չենք կարող: Հետևաբար մենք պետք է արտադրենք բարձրորակ, բարձրարժեք օրգանիկ, էկո  արտադրանք, որ աշխարհում մեծ պահանջարկ ունի: Մենք մեր բնական առավելությունները պետք է օգտագործենք: Պետք է խթանենք այն ուղղությունները, որտեղ որ ունենք մրցակցային առավելություններ: Ծիրանի առումով ունենք առավելություն, որ երկու-երեք շաբաթ շուտ է հասնում: Պետք է օգտագործենք այնպես, որ այդ երկու երեք շաբաթում ստեղծվածը մեզ ամբողջ տարի պահի: Սա է հարցի լուծումը:

–Հայաստանի գյուղատնտեսության արտադրանքի ավելի քան 80%-ը ստացվում է ոռոգելի գյուղատնտեսությունից: Վերջին 10 տարիներին բոլոր հնարավոր տարբերակներով փորձել եմ ճշտել որքան հող է ոռոգվում մեր երկրում, այդպես էլ պաշտոնական որևէ թիվ չի երևում: Ջրտնտպետկոմի նոր նախագահի խոսքից ընդհանրապես ոչին չի հասկացվում:  Այնպես որ Ձեր ոլորտի զարգացումը էապես պայմանավորված է ջրային տնտեսությամբ, իսկ այնտեղ իրենց արած գործին այքան էլ տեղյակ չեն:

– Այլոց հետ ես գործ չունեմ: Բայց երբ ասում եմ, չենք հասկանում թե որտեղ ենք,  նաև յադ թվերի չերևալն ի նկատի ունեմ: Նույնը անասնաբուծության ոլորտում է: Չենք հասկանում թե ինչքան խոշոր եղջերավոր անսուն ունենք: Գիտենք, մոտավորապես: Ամիսներ ի վեր այդ խնդիրներն ենք լուծում: Ամեն ինչի համար ժամանակ է պետք, խնդիրների լուծումը ժամանակ է պահանջում:

–Ժամանակից բացի ու դրանից առաջ նաև ճիշտ մոտեցում է պահանջում: Եթե այսօր արդեն գյուղնախարարություն չկա, չեղած նախարարությունը բուսաբուծության գծով,   որը տալիս է գյուղատնտեսության ՀՆԱ-ի շուրջ 60%-ը,  նախարարի տեղակալ չունի, ո՞նց եք պատկեացնում ոլորի զարգացումը:

– Գյուղոլորտին հատկացրել են երկու փոխնախարարի պաշտոն: Ես գյուղի տնտեսագետ եմ, գործընկերս՝ անասնբույժ: Պայմանավորվել ենք բուսաբուծության գծով կարողությունները ևս կենտրոնացնել նախարարությունում: Նշեմ, որ ոչ բոլորն են հիմա ցանկանում նախարարությունում աշխատել: Հիմա նոր թիմ ենք հավաքում: Ուզում ենք ունենալ գիտելիքներ ունեցող մասնագետների, որոնք ի վիճակի են քաղաքականություն մշակելու: Նախարարության շատ աշխատակիցներ տարիներ ի վեր այստեղ աշխատելով հանդերձ մինչ օրս իրենց գործառույթները չգիտեն: Ցանկացած գյխավոր մասնագետ ու ավելի բարձր պաշտոնի մարդը պետք է քաղաքականոթւյուն մշակելու ունակություն ունենա: Հասկանա աշխարհը այս ոլորտում որ ուղղությամբ է գնում, ինչ տեխնոլոգիաներ կան և ինչն է կիրառելի այս երկրում:

–Այդ դեպքում քաղաքականություն մշակող մասնագետը աշխատելով այստեղ պետք է վարձատրվի այնքան, որ չմտածի կողքից ինչ անի, որ ընտանիք պահի:

-Համաձայն եմ: Ինձ հավաստիացնում են, որ մոտ ապագայում քաղծառայության օրենքներում փոփոխություն կլինի, որի արդյունքում պետական համակարգում աշխատողների վարձատրությունը լինելու է միջին շուկայական վարձատրությունից բարձր:  Իմ տեղեկությամբ հիմա ուսումնասիրում են, փորձում են ճշտել միջին շուկայական վարձատրության չափը: Դրա համար էլ ժամանակ է պետք ու դա էլ արվելու է եղած մարդկային ռեսուրսներով: Փակ շրջանում ենք հայտնվել:

–Հիմա մեզանում ամենամոդայիկը կառավարության մակարդակով ինտենսիվ պտղաբուծության, հակակարկտային ցանցերի, կաթիլային ոռոգման  և նման բաների մասին խոսելն է, որոնց ներդնումը հազարավոր, նաև տասնյակ հազարավոր դոլարներ արժեն գյուղացու համար: Ձեր գնահատմամբ այսօրվա մեր գյուղացին ի վիճակի է այդ քայլերին գնալու: Ձեր գնահատմամբ գյուղատնտեսության ոլորտը զարգացնելու համար պետություն- գյուղացի հարաբերությունները ինչպես են զարգանալու, այս ճանապահին ի՞նչ քայլեր պետք է անի պետությունը, ինչ քայլեր՝ գյուղացին: Որտե՞ղ է պետություն-գյուղացի հարաբերությունների սահմանը:

-Պետությունը չպետք է մտնի բիզնեսի մեջ: Ինտենսիվ այգեգործության առումով պետք է ստեղծի ենթակառուցվածքներ: Եթե պետությունն ուզում է խթանել ինտենսիվ այգեգործությունը, հասկանում է, որ կաթիլային ոռոգման դեպքում և բերքատվությունն է բարձրանում և ջուրն է խնայվում, պետք է ինչ որ կերպ օգնի դրա իրականացմանը: Բայց այդ ամենը պետք է արվի համակարգային: Եթե այդ բաղադրիչներից միայն մեկն է խթանվելու, ասենք կաթիլային ոռոգումը, ապա մեխանիզմը չի աշխատելու: Շատ կարևոր է նաև ճշտել, թե ում ենք խթանում այդ կաթիլային ոռոգման առումով: Սա մեկ հա-ի համար արժենում է 1.5-2 մլն դրամ: Քիչ գումար չի մարդկանց համար: Այս տարի ինտենսիվ այգիների համար փոփոխություններ արինք, այն առումով, որ մայր գումարի փակումը  նախատեսեցինք 5 տարի հետո: Ոչ թե սկսած առաջին տարուց, ինչպես կար սկզբում: Դա անլուրջ էր ու անտրամաբանական: Եղած ինտենսիվ այգիների, կարկտապաշտպան ցանցերի, կաթիլային ոռոգման ծրագրերը դեռ էլի փոփոխությունների կենթարկվեն, ավելի կհղկվեն:  Հավանաբար կստեղծենք այգեգործության զարգացման կոմպլեքս ծրագիր-ռազմավարություն: Այլապես հիմա ասում ենք եկեք, ներդրեք, խթանում ենք այդ գործողությունները, բայց դնում ենք սահմանափակում. 5 հա մեկ շահառուի համար: Ֆերմերը, որ ուզում է այդքան տարածքի վրա այգի դնել, առնվազն 150 հազար դոլար փող է պետք, որ չունի: Վարկի դեպքում էլ գրավ չունի: Գործարանատերը, որ ուզում է 100 հա այգի հիմնել, նրան էլ 5 հա-ն հետաքրքիր չի: Նրան էլ ասում ենք դու ծրագրին մասնակցել չես կարող: Հիմա մտածում ենք այդ խնդիրների հնարավորինս արդյունավետ լուծելու ուղղությամբ: Այս ճանապարհին մենք պետք է խթնանենք 21-րդ դարի գյուղատնտեսական, նորարական գյուղատնտեսության ուղղությունները, որն էլ կխթանի արդյունավետ, մրցակցային սննդամթերքի արտադրանքը: Եթե մենք դա չենք խթանելու, մեր տված օգնությունը  նպաստելու է, որ գյուղացին ձախողի:

1in.am